BADANIA LABORATORYJNE:MORFOLOGIA
Badania laboratoryjne: morfologia, to najbardziej podstawowe badanie krwi. Trudno nie docenić tego prostego badania w praktyce weterynaryjnej. Niewielka ilość krwi pobrana z żyły naszego pupila daje obraz kondycji całego organizmu.
Morfologię można wykonywać profilaktycznie, aby wcześniej wykryć problemy, które nie powodują jeszcze wystąpienia objawów klinicznych.
Badanie to wykonuje się także w przebiegu chorób przewlekłych: nowotworowych, metabolicznych i zakaźnych.
TECHNIKI POBIERANIA I PRZYGOTOWYWANIA KRWI DO OZNACZANIA MORFOLOGII
Krew pełną żylną do oznaczania morfologii pobiera się z dużych naczyń żylnych do probówki z wersenianem potasowym (EDTA-K2 lub K3). Natychmiast po pobraniu krew musi być delikatnie wymieszana. W ten sam sposób pobrana krew, po rozcieńczeniu w laboratorium solą fizjologiczną lub cytrynianem sodu (3,8%) w stosunku 4:1, może służyć do wykonywania badania szybkości opadania krwinek czerwonych (OB). Do badania OB można pobrać krew bezpośrednio do standardowych probówek z cytrynianem sodu (3,8%).
Krew pobiera się igłą ze strzykawką lub zestawem strzykawkowym próżniowym jednorazowego użytku. Miejsce pobrania krwi jest zależne od gatunku zwierząt:
- świnia z żyły czczej przedniej lub z żyły brzeżnej ucha,
- pies i kot z żyły ramieniowej,
- królik z tętnicy usznej lub żyły brzeżnej ucha,
- świnka morska i chomik z żyły grzbietowej ucha,
- koń i przeżuwacze z żyły szyjnej zewnętrznej.
Przygotowanie miejsca pobrania następuje po ewentualnym założeniu opaski uciskowej na naczyniu prowadzącym krew do serca, powyżej miejsca wkłucia igły i po odkażeniu skóry.
Po pobraniu zabezpiecza się naczynie krwionośne, z którego była pobierana krew.
Krew pełna powinna być badana (morfologia) najpóźniej 2 godziny od pobrania.
Pacjent najlepiej jak jest na czczo, nie zmęczony, nie pojony, nie leczony bezpośrednio przed pobraniem krwi.
W następstwie zbyt silnego ucisku, użycia wilgotnej igły, a także obecności kurzu, pyłu może pojawić się hemoliza, która powoduje obniżenie wiarygodności wyników.
JAKIE PARAMETRY OZNACZAMY PODCZAS BADANIA MORFOLOGII?
W zakres badania hematologicznego wchodzi zestaw analiz określany mianem morfologii krwi obwodowej i jest jednym z najczęściej wykonywanych profili badań laboratoryjnych.
Składa się z liczby krwinek czerwonych, hematokrytu, stężenia hemoglobiny i liczby krwinek białych.
Większość osobników w populacji zdrowych wykazuje wartości danego parametru zbliżone do wartości średnich. Są to wartości referencyjne, czyli wartości prawidłowe lub fizjologiczne.
Znajomość wartości referencyjnych pozwala na kliniczną ocenę pojedynczych wyników badań laboratoryjnych, oraz na wskazanie prawdopodobieństwa, że wynik jest prawidłowy.morfologii
ERYTROCYTY
CZERWONE KRWINKI-główny parametr w morfologii
Najwłaściwszym sposobem określania liczby krwinek czerwonych jest badanie w automacie hematologicznym. W skład całkowitej liczby erytrocytów, oprócz krwinek dojrzałych, wchodzą także krwinki młodociane, takie jak erytroblasty i retikulocyty. Liczba erytroblastów jest ustalana na podstawie analizy obrazu mikroskopowego. Natomiast retikulocyty nie posiadające jądra, a jedynie pozostałości RNA w rybosomach, barwią się wyłącznie przyżyciowo błękitem metylenowym i tylko po takim zabarwieniu są widoczne w rutynowych rozmazach. Średnia względna liczba retikulocytów wynosi ok. 50 G/l. Liczba retikulocytów określa aktywność erytropoetyczną szpiku kostnego.
Liczba krwinek czerwonych u zwierząt dorosłych [mln/µl] :
- Konie: 5,5-10,0
- Bydło: 5,0-7,0
- Owce: 8,0-13,0
- Kozy: 7,0-15,0
- Świnie: 5,0-8,0
- Psy: 5,5-8,0
- Koty: 6,5- 10,0
ZWIĘKSZENIE LICZBY CZERWONYCH KRWINEK
Zwiększenie ilości erytrocytów może świadczyć o:
- odwodnieniu;
- długotrwałym niedotlenieniu;
- możliwości występowania niektórych chorób nowotworowych;
- torbielowatości nerek;
- wodonerczu;
- leczeniu kortykosteroidami;
- niewydolności serca i płuc.
ZMNIEJSZENIE LICZBY CZERWONYCH KRWINEK
- pokrwotocznej (ostrej lub przewlekłej) niedokrwistości;
- aplastycznej niedokrwistości;
- hemolitycznej niedokrwistości;
- niedokrwistości z niedoborów;
- przewodnieniu;
- późnym okresie ciąży;
- pasożytach krwi;
- chorobach nerek;
- zaburzeniach endokrynologicznych.
HEMOGLOBINA - ważny parametr w morfologii
Zmiany w stężeniu hemoglobiny należy oceniać łącznie ze zmianami ilościowymi i jakościowymi krwinek czerwonych. Stężenie hemoglobiny powinno być oznaczane w analizatorze hematologicznym. Wartość stężenia hemoglobiny może być wyliczona z hematokrytu (Ht/3), jeżeli nie jest stosowana do oceny zaburzeń układu krwiotwórczego.
Stężenie hemoglobiny [g/dl]:
- Konie: 8,0-18,0
- Bydło: 8,0-14,0
- Owce: 8,0-12,0
- Kozy: 9,0-15,0
- Świnie: 10,0-16,0
- Psy: 12,0-18,0
- Koty: 8,0-15,0
ZWIĘKSZENIE STĘŻENIA HEMOGLOBINY
- nadkrwistości pierwotne i wtórne;
- odwodnienie
ZMNIEJSZENIE STĘŻENIA HEMOGLOBINY
- niedokrwistość;
- przewodnienie
HEMATOKRYT
Hematokryt stanowi miarę objętości elementów komórkowych do objętości krwi pełnej. W morfologii wskaźnik ten służy do rozpoznawania niedokrwistości w powiązaniu z innymi wskaźnikami hematologicznymi oraz stanów odwodnienia i przewodnienia w powiązaniu ze stężeniem białka całkowitego w surowicy krwi.
Prawidłowe wartości hematokrytu [%]:
- Konie: 24-52
- Bydło: 24-46
- Owce: 24-50
- Kozy: 23-39
- Świnie: 32-50
- Psy: 37-55
- Koty: 24-45
ZWIĘKSZENIE WARTOŚCI HEMATOKRYTU
- nadkrwistości pierwotne i wtórne;
- odwodnienie (moczówka prosta, wymioty, biegunki, pocenie);
- stany zmniejszonej objętości osocza wywołane jego utratą (choroba oparzeniowa, zapalenie otrzewnej).
ZMNIEJSZENIE WARTOŚCI HEMATOKRYTU
- stany zwiększające objętość krwi krążącej (ciąża, nerczyce, hiperproteinemie);
- niedokrwistości;
- przewodnienie
WSKAŹNIKI CZERWONOKRWINKOWE
Wskaźniki czerwonokrwinkowe służą głównie do ustalenia rodzaju niedokrwistości.
OPAD KRWINEK -OB
Opad krwinek (odczyn Biernackiego, odczyn opadania krwinek czerwonych, OB).
Opad po 60 min [mm]:
- Konie: 135
- Bydło: 0-2
- Owce: 1-3
- Kozy: 0-4
- Świnie: 1-14
- Psy: 1-6
- Koty: 2-6
Dokonanie pomiaru szybkości opadania krwinek wymaga pobrania większej ilości krwi, niż do pełnego badania morfologicznego. Należy pobrać 1,6 ml krwi żylnej do probówki z 0,4 ml cytrynianu sodu (3,8%).
Fizjologicznie przyspieszenie opadu występuje w ciąży, a także przy diecie bogatobiałkowej oraz przemęczeniu.
Szybkość opadania elementów upostaciowanych krwi niekrzepnącej zależy od :
- właściwości i składu białkowego osocza;
- liczby, wielkości i kształtu erytrocytów;
- równowagi ładunków elektrycznych erytrocytów;
- wysycenia tlenem;
- równowagi elektrolitowej;
- równowagi kwasowo – zasadowej.
PRZYSPIESZENIE OPADU KRWINEK
- procesy zapalne i ropne;
- niedokrwistości;
- procesy nowotworowe;
- w rekonwalescencji po chorobach zakaźnych;
- leki : morfina, dekstran, witamina A.
ZWOLNIENIE OPADU KRWINEK
- stany powodujące zagęszczenie krwi (biegunka, wymioty, obfite poty, ochwat, mięśniochwat).
BIAŁE KRWINKI - LEUKOCYTY
U zwierząt po wysiłku i po nakarmieniu następuje podwyższenie liczby krwinek białych, zwane leukocytozą fizjologiczną. Dlatego też badanie to powinno być wykonywane na czczo i po krótkim odpoczynku. U psów obserwuje się leukocytozę trawienną wynikającą z neutrofili, która pojawia się w godzinę po nakarmieniu i utrzymuje od 2 – 4 godzin. Analogiczne zmiany obserwowane są u świń, natomiast u koni i przeżuwaczy karmienie nie wywiera tak istotnego wpływu na liczbę leukocytów.
Leukocytoza fizjologiczna ma miejsce również w ostatnim okresie ciąży i bezpośrednio po porodzie. Całkowita liczba leukocytów ulega również wyraźnym zmianom pod wpływem czynników wywołujących stres. U koni i bydła długotrwały wysiłek połączony ze stresem może również zwiększać liczbę leukocytów. Leukocytoza w stresie wynika z neutrofilii.
Liczba krwinek białych u zwierząt dorosłych [tys./µl]:
- Konie: 5,5-12,0
- Bydło: 4,0-12,0
- Owce: 4,0-13,0
- Kozy: 3,0-14,0
- Świnie: 10,0-20,0
- Psy: 9,0-10,0
- Koty: 10,15,0
ZWIĘKSZENIE LICZBY BIAŁYCH KRWINEK - LEUKOCYTOZA
- stany zapalne wywołane zakażeniami bakteryjnymi lub uszkodzeniami tkanek;
- wynik działania egzogennej lub endogennej adrenaliny i glikokortykosteroidów;
- niektóre infekcje wirusowe, np. wścieklizna;
- niektóre choroby niezakaźne, np. mocznica, cukrzyca;
- choroby nowotworowe;
- białaczki;
- niedokrwistość pokrwotoczna i hemolityczna.
ZMNIEJSZENIE LICZBY BIAŁYCH KRWINEK - LEUKOPENIA
- schorzenia narządów krwiotwórczych, np. nowotwory, aleukemiczna białaczka, białaczka w okresie remisji, niedokrwistość aplastyczna;
- choroby zakaźne, np. pomór świń, panleukopenia kotów oraz przewlekła postać gruźlicy
i nosacizny; - wyniszczenie, okres rekonwalescencji;
- wstrząs anafilaktyczny;
- zatrucia lekami (sulfonamidami, antybiotykami, środkami przeciwbólowymi lub przeciwdrgawkowymi oraz zatrucia związkami chemicznymi);
- promieniowanie jonizujące.
Leukocytoza i leukopenia powinny być zawsze analizowane razem ze zmianami ilościowymi poszczególnych rodzajów krwinek białych
ZWIĘKSZENIE LICZBY GRANULOCYTÓW OBOJĘTNOCHŁONNYCH (NEUTROFILIA)
W stanach fizjologicznych:
- zwierzęta nowo narodzone
- okres okołoporodowy.
- ostre i przewlekłe stany zapalne;
- stres, np. po znacznym wysiłku;
- zatrucia związkami ołowiu, rtęci, arsenu;
- zatrucia niektórymi lekami, np. naparstnicą;
- choroby przemiany materii powodujące kwasicę;
- niektóre choroby nowotworowe;
- leczenie glikokortykosteroidami,
Duże znaczenie diagnostyczne ma zmiana proporcji między neutrofilami z jądrem pałeczkowatym a komórkami z jądrem segmentowatym. Zwiększenie liczby młodych postaci granulocytów obojętnochłonnych pałeczkowatych określane jest terminem przesunięcia obrazu w lewo. Sformułowanie to związane jest z pojawieniem się we krwi metamielocytów, a nawet pojedynczych mielocytów. Przesunięcie w lewo może występować fizjologicznie u noworodków oraz w okresie okołoporodowym. Patologicznie jest charakterystyczne dla większości ostrych stanów zapalnych oraz może pojawić się w stresie (np. po znacznym wysiłku), a także po krwotokach lub zatruciach. Przesunięcie w lewo może mieć charakter regeneratywny, jeżeli równocześnie występuje neutrofilia lub degeneratywny, gdy brak jest neutrofili lub gdy pojawia się neutropenia, wówczas liczba postaci młodocianych neutrofilów może być większa niż dojrzałych.
Przesunięcie w lewo, wynikające z występowania we krwi prawie wszystkich postaci rozwojowych neutrofili, pojawia się w przewlekłej białaczce szpikowej. Brak form pośrednich między leukoblastami a dojrzałymi neutrofilami określane jest terminem przerwy białaczkowej. Przerwę białaczkową obserwuje się w białaczkach ostrych w dwóch odmianach. W białaczce ostrej limfoblastycznej liczba leukoblastów odpowiada limfoblastom, a przerwa jest całkowita.
Natomiast w białaczce ostrej mieloblastycznej liczba leukoblastów odpowiada mieloblastom,a przerwa jest częściowa.
Zwiększony odsetek granulocytów segmentowanych traktowany jest jako przesunięcie w prawo.
Przesunięcie w prawo jest charakterystyczne dla przewlekłych stanów zapalnych. W połączeniuz neutrofilią i wynikającą z niej leukocytozą jest to objaw prognostycznie korzystny, ponieważ świadczy o wydolności szpiku kostnego. Natomiast przesunięcie w prawo z neutropenią może wskazywać na niewydolność szpiku.
ZWIĘKSZENIE LICZBY GRANULOCYTÓW KWASOCHŁONNYCH (EOZYNOFILIA):
- choroby pasożytnicze (motylica, włośnica, bąblowica), niekiedy pasożyty jelitowe;
- stany nadwrażliwości wczesnej;
- niewydolność kory nadnerczy;
- nowotwory błon surowiczych, jajników i kości;
- urazowe zapalenie czepca i osierdzia;
- eozynofilowe zapalenia mięśni, jelita cienkiego i okrężnicy;
- eozynofilowe zapalenie płuc u psów i kotów;
- leczenie barbituranami, salicylanem sodu, związkami arsenu, fosforu, antybiotykami;
- okres zdrowienia po zakażeniach;
- u niektórych suk w czasie rui.
ZMNIEJSZENIE LICZBY GRANULOCYTÓW KWASOCHŁONNYCH (EOZYNOPENIA):
- hiperadrenokortycyzm;
- stres;
- leczenie glikokortykosteroidami.
ZWIĘKSZENIE LICZBY GRANULOCYTÓW ZASADOCHŁONNYCH (BAZOFILIA):
- przewlekłe niedokrwistości hemolityczne;
- choroby w przebiegu których występują reakcje nadwrażliwości (objaw ustępujący);
- stany wyczerpania i głodu
ZWIĘKSZENIE LICZBY LIMFOCYTÓW (LIMFOCYTOZA):
- białaczka limfatyczna u bydła;
- nadczynność tarczycy;
- niedoczynność kory nadnerczy;
- niektóre choroby przewlekłe (nosacizna, gruźlica);
- szczepienia przeciw brucelozie.
ZMNIEJSZENIE LICZBY LIMFOCYTÓW (LIMFOPENIA):
- zaawansowana choroba nowotworowa;
- niewydolność nerek i krążenia;
- zapalenie wątroby u psów;
- zakażenie FIV u kotów (objaw przejściowy);
- panleukopenia kotów (objaw przejściowy);
- nosówka;
- wzrost stężenia glikokortykosteroidów.
ZWIĘKSZENIE LICZBY MONOCYTÓW (MONOCYTOZA):
- choroby zakaźne (różyca, listerioza świń, bruceloza);
- początkowy okres urazowego zapalenia osierdzia;
- schorzenia pasożytnicze krwi;
- białaczka monocytarna;
- we wzroście stężenia glikokortykosteroidów z równoczesną limfopenią u psów.
- monocytoza występuje fizjologicznie u krów w okresie pierwszych 10 dni po porodzie.
PŁYTKI KRWI - TROMBOCYTY
Liczba krwinek płytkowych [tys./µl]:
- Konie: 150-400
- Bydło: 150-650
- Owce: 170-530
- Kozy: 30-7-
- Świnie: 120-450
- Psy: 200-580
- Koty: 100-400
ZWIĘKSZENIE LICZBY KRWINEK PŁYTKOWYCH (TROMBOCYTOZA-NADPŁYTKOWOŚĆ):
- choroby nowotworowe;
- schorzenia na tle zaburzeń przemiany materii (mięśniochwat);
- po krwotokach i stanach niedoboru żelaza.
ZMNIEJSZENIE LICZBY KRWINEK PŁYTKOWYCH (TROMBOCYTOPENIA - MAŁOPŁYTKOWOŚĆ):
- zakażenia wirusowe, w których dochodzi do uszkodzenia śródbłonka naczyniowego (np. zakaźne zapalenie wątroby u psów, pomór świń);
- uszkodzenia szpiku kostnego;
- małopłytkowości tła autoimmunologicznego samoistne lub towarzyszące innym chorobom autoagresywnym;
- w leczeniu lekami zawierającymi trimetroprim i sulfonamidy
W wyniku nieprawidłowego pobrania krwi (niestaranne wymieszanie, szklana probówka ze złym antykoagulantem) może dojść do powstania mikroskrzepów i w konsekwencji znacznego spadku liczby krwinek płytkowych. Manualne metody oznaczania liczby krwinek płytkowych obarczone są 25% błędem, natomiast automatyczne do 5%. Automaty hematologiczne oprócz ogólnej liczby krwinek płytkowych podają także średnią objętość płytki krwi – MPV.